Sophias Burg

door Wim Hagemans

Wim van Rossem: "Hier haal jij nog eens je Waterloo, waarschuwde een bevriende advocaat me." Zijn vrouw Ank: "Het was bijna een bouwval. Het was erop of eronder. Ik ben in de Sint-Jan in Den Bosch maar een kaarsje gaan opsteken." De Van Rossems zetten door; kochten het onderkomen landgoed, en zijn nu de trotse bezitters van een prachtig gerestaureerd Sophias Burg aan de Taalstraat in Vught. Wim van Rossem (1931), in lange jas en met hoed op tijdens een regenachtige herfstmiddag, port met zijn stok tussen de bladeren, vlakbij de oude Dommeldijk. "Hier in de grond moet nog ergens een ijzeren terreinafbakening zitten." Hij kan hem zo snel niet vinden. Toch is het vol historie, het landgoed Sophias Burg, met woning en koetshuis aan de Taalstraat en een 2,3 hectare groot perceel tot aan de dijk daarachter. Sophias Burg heeft een eerbiedwaardige geschiedenis. Het goed was vanaf 1435 van de Zusters van Orthen, er verbleven kartuizers, koning Willem II had het enkele jaren in bezit en bijna anderhalve eeuw lang was het eigendom van de advocaten-familie Van Zinnicq Bergmann. Totdat fiscaal jurist Van Rossem er in juni 1979 'per ongeluk' tegenaan liep, op zoek naar een grotere kantoorruimte. "Wat mij het meest imponeerde - Van Rossem houdt de arm horizontaal gestrekt - : het gras stond zó hoog! Er woei een lauwe zomerse bries: het gras wuifde van langzaam van rechts naar links, en van links naar rechts. Allemaal zo egaal. Ik stond ineens in een heel andere wereld, waarvan je buiten de poort aan de Taalstraat helemaal geen idee had, en nog steeds niet hebt. Dat is nog het meest bijzondere aan dit huis." Het deed Van Rossem denken aan landgoederen waar hij eerder voor zijn werk verzeild was geraakt. "Ik deed vroeger het financieel beheer van een aantal grote landgoederen in Brabant, zoals Lugtenburg bij Nieuw-Ginneken. Dan kreeg ik een potje jam mee, die de barones zelf gemaakt had. Het 'gewone volk' kon daar niet binnenkomen. Ineens werd je twee eeuwen terug geworpen. Daar verkoch ten ze bijvoorbeeld aardappelen voor een paar cent per kilo. Of ze leefden van houtverkoop voor de kolenmijnen of voor de Zeeuwse wateren... En dan staat ineens in Vught zo'n prachtig monument voor je neus!" Van Rossem dacht niet lang na en kocht de vijftien jaar lang niet bewoonde bijna-ruïne, want dat was het toen, van de erven Van Zinnicq Bergmann. Hij wilde de boel opknappen, maar er verder helemaal niets aan wijzigen en er zeker geen kantoor in maken. Uiteindelijk zou alleen het opknappen van huis en tuinen al een vermogen gaan kosten. "Terwijl we eerst dachten dat het maar om een paar ton zou gaan, en, eveneens ten	134
onrechte, dat we de helft van monumentenzorg terug zouden krijgen." De rijksdienst was blut, maar toch slaagden de Van Rossems erin om Sophias Burg in volle glorie te restaureren. De badkamer, die was bekleed met vocht absorberende turfblokken, is vervangen door een moderne. De turf bewaart Van Rossem nog immer in het koetshuis."Verder hebben we vrijwel alles gelaten zoals het was. Daarmee ook een arrest van de Hoge Raad volgend dat je aan een monument niets aan aard, inrichting of omvang mocht veranderen, wilde je voor fiscale aftrek in aanmerking komen." Een zo goed als onzichtbare maar opmerkelijke toevoeging is de stofzuiginstallatie in de wanden. "Ja, dat was in die tijd heel erg nieuw." Kluizenaars In Sophias Burg vallen de verhalen van de muren af, zegt Wim van Rossem. Nog niet zo lang geleden, eind 2000, werden achter het huis fundamenten gevonden van het in oppervlakte 70 bij 90 meter metende zusterklooster dat achter de huidige bebouwing aan de Taalstraat heeft gestaan. In 1471 werd er een kartuizerklooster gesticht. Van Rossem: "Die kartuizers waren kluizenaars. Ze leefden hier in acht cellen. Deden niets anders dan bidden, een beetje vis eten en God danken. Philips de Schone verleende hen in 1498 het exclusieve recht om hier op de Dommel te vissen." Het waren niet de minsten die zich met Sophias Burg bemoeiden. Het verhaal gaat dat de Bourgondische hertog Karel de Stoute zelf wilde dat de kloostervestiging Domus Sanctae Sophiae werd genoemd. "Het was betrekkelijk kort na de inname van Constantinopel door de Turken in 1453. De beroemde kathedraal Hagia Sofia werd toen moskee. Zo kwam er een nieuwe Hagia Sofia." De naam Sophiae Domus, Huis van de Wijsheid, is blijven voortleven. De meeste Vughtenaren spreken nu van 'Sophias Burg', dat met de jaartallen 1471 en 1848 naast Sophiae Domus boven de poort in goudkleur is aangebracht.	135
Koetshuis De grote poort aan de Taalstraat moet in eerste aanleg uit de tijd van de kartuizers dateren. Zij geeft toegang tot een met keien geplaveide binnenplaats. "Monumentenzorg drong erop aan dat we ook die bestrating, uit de zestiende of de zeventiende eeuw, lieten liggen." Rechts van de binnenplaats staat het huis, links het koetshuis. Ten noorden van het koetshuis zijn aan de Taalstraat een woning en boerderij gebouwd, die vroeger ook bij Sophias Burg hoorden. Achter de bebouwing strekken zich tuin en landerijen uit. In het koetshuis zitten drie poorten. Van Rossem opent het deurtje in de meest linkse poort dat naar een soort opkamertje aan de straatkant leidt. "Hier woonde de koetsier, tot in de tijd van de Van Zinnicqs. Later is de ruimte gebruikt als 'appelkamer', waar de appels werden gedroogd. De Vughtse Oudheidkamer is hier begonnen. Nu heb ik er mijn privé-kantoor." Achter de middelste poort is de remise, waar de koetsen stonden. "Toen wij in 1979 kwamen kijken, was er nog een arrenslee aanwezig." Rechts is de paardenstal, hobbelig bestraat met diverse maten bakstenen klinkers, uit verschillende perioden. Tegen de zijmuur is een natuurstenen voederbak voor de paarden aangebracht. Boven is nog een grote zolderverdieping met onder andere enkele slaapkamers. "Ook hier hebben we het arrest van de Hoge Raad naar de letter uitgevoerd. Er is helemaal niets veranderd", zegt Van Rossem, terwijl hij de houten trap naar boven neemt. Op de houten zoldervloer ligt nog een half vergaan wandkleed dat uit het huis afkomstig is. "Restauratie zou wel 20.000 gulden hebben gekost, dat werd te veel." Op zolder zijn in de muur aan de achterkant nog resten zichtbaar van een tweede vijftiende-eeuwse poort, die naar het eigenlijke terrein van de kartuizers leidde. Weelde-kant Het huidige woonhuis van Sophias Burg, met de ingang tegenover het koetshuis, is in de lengterichting langs de Taalstraat gebouwd. Van Rossem denkt in de zeventiende eeuw. Vóór is het 'luxe' gedeelte, met woonkamer en salon, beide met gestucte en versierde plafonds. Achter, voor Van Rossem de zomerzijde', zijn diverse kamers die op de tuin uit kijken. "Dat noem ik ook wel de 'weelde-kant'. Daar is het wat robuuster, met die balken zichtbaar in de plafonds. Daar uit zich het buitenleven, waar het huis voor bedoeld was. In de zomer kwamen de Bossche magistraten hier vroeger zitten." Achteraan is een in 1936 in opdracht van George van Zinnicq Bergmann gebouwde ronde serre. De eerste steen legde diens dochter Sophie. Alle kamers, zowel beneden als boven zijn voorzien van een schouw met open haard. Van Rossem: "Dit huis heeft wel vier schoorstenen." Het huis had vroeger ook twee gescheiden circuits centrale verwarming, voor en achter. Koningin De bekendste oud-eigenaar is koning Willem II, die het landgoed op 9 februari 1848 kocht. De koning verwierf in Vught veel meer bezittingen, onder andere om er een verdedigingsgordel tegen aanvallen uit het zuiden aan te kunnen leggen. Bewijzen van Willems verblijf in Sophias Burg zijn er niet. "Maar hij zal hier ongetwijfeld geweest zijn om er gasten te ontvangen", denkt Van Rossem. Willem II overleed in 1849 en op 9 september 1850 kwam het goed in handen van mr. F. van Zinnicq Bergmann. Op het verblijf op Sophias Burg van de Van Rossems zelf rust sinds 1998 koninklijke zegen. Wim vertelt hoe dat komt: "Geheel toevallig belandden wij in 1998 bij een bezoek aan de Wereldtentoonstelling in Lissabon in het hotel waar ook koningin en prins verbleven. Ik maakte een vriendelijke buiging voor de koningin, toen zij binnenkwam. Later kwamen we het paar nog enkele malen in de hal van het hotel tegen. Ik had een foto van ons huis bij me, deed er een briefje bij met het verhaal over Willem II en Sophias Burg, en overhandigde dit aan de chef van het kabinet." Als bijzonder waardevol koesteren Wim en Ank van Rossem het antwoord dat zij in juni dat jaar ontvingen van de particulier secretaresse van koningin Beatrix en prins Claus. Dit besloot met: 'Zij wensen U gaarne toe dat U nog vele jaren met veel genoegen in Sophiasburg zult mogen wonen!'	137
Meubilair De koningsgezinde familie Van Rossem heeft aan de wand in de gang een gravure over de geboorte van prins Willem in 1817. Deze is nagelaten door de familie Van Zinnicq Bergmann, en mag gelden als verwijzing naar de koninklijke voorgeschiedenis. De gravure hoorde bij de inboedel van het huis, zoals bij de koop in 1979 ook een aantal schilderijen en Engels meubilair van Van Zinnicq Bergmann is overgenomen. Ank van Rossem (1936): "In Sophias Burg werden we aangetrokken door de sfeer en geborgenheid, maar ook de schoonheid. Het is een cadeautje van God, denk ik wel eens. Een huis met zo'n religieuze achtergrond: de zusters, de kartuizers, de Hagia Sofia. Wij wonen op heilige grond." Een Mariabeeldje hangt tegen de gevel naast de voordeur. In de bibliotheek achter is een klein Mariakapelletje ingericht, ook al overgenomen van Van Zinnicq Bergmann. En twee van de drie zoons van het echtpaar Van Rossem zijn priester geworden. "Het lijkt wel of de geest van God in dit huis zit." Wim van Rossem: "Met 'Wijsheid' in de vertaling van Domus Sophiae is Jezus Christus bedoeld." De twee priesterfeesten werden gevierd in een passende entourage. "Met bruidjes en alles erop en eraan, prachtig om hier uit te voeren. Het huis wordt goed benut." Taxus Het 2,3 hectare metende perceel achter de bebouwing bestaat uit een grote tuin met vijver en daarachter een braakliggend stuk land. De tuin wordt beheerst door een enorme bolvormige taxusstruik achter het terras, van wel tien meter in doorsnede en tien meter hoog. Van Rossem: "Dat is een heel bijzonder verhaal. Ambtenaren uit Den Haag zijn er nog ooit naar komen kijken. Alleen bij kasteel Middachten schijnt er nog zo één te zijn. Hij moet zo'n 300 jaar oud zijn." Twintig jaar geleden moest tot grote spijt van de Van Rossems een oeroude beuk worden omgelegd, waar jarenlang geen onderhoud aan was gepleegd. "Daar is 30 kuub hout van afgekomen." Wim van Rossem bewaart nog een restantje in de houtopslag, centraal in de tuin gelegen, achter groen. In de tuin bevinden zich ook nog levende eeuwenoude eiken. Her en der op het landgoed staan antieke borstbeelden op hardstenen gebeeldhouwde voetstukken, Louis Quinze. Een Engelse tuin met taxus, buxus en rozen heeft de huidige eigenaar zelf laten aanleggen, omdat de oorspronkelijke rozentuin totaal was uitgeleefd. Duikers Een poortje in het hek geeft toegang tot de rest van het landgoed, dat op de met duikers geregelde waterhuishouding na nauwelijks gecultiveerd is. "Vroeger liep dit tot Maurick toe." Van Rossem wijst op het jaagpad langs een grachtje dat ooit uitkwam op de Dommel, waar de kartuizers hun vis vandaan haalden. Nu is het een eldorado voor patrijzen en ander gevogelte. Reeën komen er ook. Van Rossem vindt het allemaal "zeer indrukwekkend" wat zich achter zijn huis afspeelt. In het open veld had hij ooit koeien staan en wat paarden. "Ik doe er nu helemaal niets aan, laat de fauna maar een beetje zijn gang gaan, de flora ook trouwens." In 1979 liet Van Rossem op zijn terrein een deel van de verarmde grond omzetten. "We kwamen puin tegen, waarvan ik later pas begreep dat dat restanten moeten zijn van het in de jaren 1570 in de as gelegde klooster van de Zusters van Orthen en van de kartuizers." Pootrecht Langs de Taalstraat voor Sophias Burg staan over een lengte van enkele honderden meters linden op de stoep. De eigenaar van Sophias Burg heeft hier het recht van voorpoting. De bomenrij geeft een idee tot hoever het landgoed Sophias Burg zich vroeger uitstrekte: van het viaduct over de Taalstraat tot aan de Helvoirtseweg. Een boerderij en het huis op nummer 74 zijn pas in de negentiende eeuw aan de Taalstraat gebouwd op grond van Sophias Burg. Bijna bizar is de nummering in de Taalstraat. Sophias Burg, een van de oudste en belangrijkste huizen van Vught, draagt het huisnummer 74A. Alsof het later tussen twee bestaande huizen is toegevoegd. Van Rossem: "Wij hadden eerst nummer 76. Later zijn verderop enkele huisjes bij gebouwd. Omdat een van de buren bezwaar maakte tegen zijn nieuwe nummer, hebben wij er maar in toegestemd 74A te worden. Een van mijn zoons is er nog boos over geworden. De Rijksdienst voor de Monumentenzorg begrijpt het ook niet, die stuurt nog vaak brieven naar nummer 76."	139

Bossche Pracht 6 (2003) 134-139

Bossche Encyclopedie |